Felix Mendelssohn-Bartholdy – „Koncert skrzypcowy e-moll”, op. 64 (1844)

1. Allegro molto appassionato
2. Andante
3. Allegretto non troppo. Allegro molto vivace

To ostatnie z dużych dzieł orkiestrowych Mendelssohna i jedno z najważniejszych koncertów skrzypcowych romantyzmu należy do najczęściej wykonywanych dzieł tego gatunku oraz znajduje się w repertuarze większości solistów. Kompozytor, który sam dobrze grał na skrzypcach oraz utrzymywał przyjaźnie ze sławnymi skrzypkami swoich czasów, stworzył wiele utworów na ten instrument. Koncert skrzypcowy e-moll napisał dla lipskiego koncertmistrza Ferdinanda Davida, który był jego pierwszym wykonawcą oraz z którym kompozytor prowadził regularną korespondencję, konsultując kolejne etapy tworzenia. Kończąc dzieło, Mendelssohn przebywał w Soden pod Frankfurtem. Sielankowa atmosfera miejsca i stan odprężenia przeniknęły i uformowały tę kompozycję. Trzyczęściowy Koncert e-moll jest zbudowany wedle klasycznych wzorów, ale — jak na swoje czasy — posiada również cechy, które nadają mu znamiona innowacyjności: niemal natychmiastowe wejście skrzypiec w pierwszej części (bez wprowadzenia tematów przez orkiestrę) oraz wzajemne przenikanie się poszczególnych części granych attacca, bez zaznaczonej przerwy. Dzieło zostało bardzo dobrze przyjęte przez współczesnych oraz, z uwagi na swoje nowatorstwo, wywarło wpływ na późniejszą twórczość innych kompozytorów, m.in. Czajkowskiego, Sibeliusa i Liszta.

FELIX MENDELSSOHN-BARTHOLDY (1809–1847) — urodzony w Hamburgu, kompozytor, dyrygent i pianista żydowskiego pochodzenia, jeden z najwybitniejszych twórców wczesnego romantyzmu, którego dorobek oraz ujawniony już we wczesnym dzieciństwie talent uczyniły go następcą Mozarta. Mendelssohn, uważany za cudowne dziecko, od najwcześniejszych lat uczy się gry na fortepianie i skrzypcach. Ma również do czynienia z elitą intelektualną i artystyczną; już jako dziecko przyjaźni się z Goethem. Wraz z siostrą Fanny uczy się teorii muzyki i kompozycji. W wieku 11 lat pisze swoje pierwsze utwory fortepianowe. Intensywna praca doprowadza go wkrótce — po stworzeniu blisko stu dzieł — do Oktetu smyczkowego Es-dur, który komponuje jako szesnastolatek i który przedstawia go jako w pełni dojrzałego twórcę. Rodzice kompozytora prowadzą w tym czasie salon artystyczny będący miejscem spotkań utalentowanej młodzieży. Poza edukacją muzyczną Mendelssohn studiuje literaturę, sztukę i filozofię. Na Uniwersytecie Humboldta w Berlinie uczęszcza na wykłady z estetyki Hegla. W wyniku uprzedzeń antysemickich zostaje odrzucona jego kandydatura na stanowisko dyrektora berlińskiej Sing-Akademie. Przez kilka lat Mendelssohn pełni jednak w Düsseldorfie funkcję dyrektora muzycznego, prowadząc miejskie festiwale i towarzystwa muzyczne. Po śmierci ojca przenosi się do Lipska, gdzie obejmuje stanowisko dyrygenta Gewandhausu. Król saski, Fryderyk August II, nadaje mu honorowy tytuł kapelmistrza dworskiego. Na kilka lat przed śmiercią Mendelssohn doprowadza do utworzenia w Lipsku konserwatorium muzycznego, na którego czele staje, obejmując klasę kompozycji.

Wiele dzieł Mendelssohna powstało podczas licznych podróży po Europie, nowe doświadczenia inspirowały jego aktywność twórczą. Podobnie też przebiegała jego edukacja, będąca raczej wynikiem kontaktów towarzyskich i przyjacielskich niż usystematyzowanego toku nauczania. Nie do przecenienia są zasługi Mendelssohna dla odrodzenia zainteresowania muzyką J.S. Bacha, której był miłośnikiem. Dyrygując Pasją wg św. Mateusza, Mendelssohn sprawił, że twórczość mistrza powróciła po latach zapomnienia do sal koncertowych. Ustabilizowane życie osobiste i poczucie zawodowego spełnienia uczyniły z Mendelssohna doskonałe przeciwieństwo wzorca romantycznego artysty, wiodącego niespokojną i burzliwą egzystencję. Pozostając pod wpływem klasycznych wzorców, odnosił się on także z nieufnością do awangardowych rozwiązań muzycznych epoki, charakterystycznych dla twórców, takich jak Wagner, Berlioz, Chopin czy Liszt. Jego dorobek obejmuje symfonie, koncerty, opery, oratoria, utwory chóralne i pieśni, dzieła kameralne i fortepianowe. Wszechstronna edukacja Mendelssohna uczyniła go prawdziwym człowiekiem renesansu, owocując dziełami będącymi apoteozą życia i czerpiącymi tak z muzycznych, jak i literackich oraz artystycznych doświadczeń. Należy jednak podkreślić, że priorytetowo traktował wymagania i naturę muzycznego języka, względy wobec niego zewnętrzne, uznając jedynie za źródło inspiracji. Jak żaden inny kompozytor swojej epoki był zachwycony pięknem natury. Głębia duchowych doświadczeń Mendelssohna znalazła wyraz w jego dziełach religijnych. Będąc jednym z pierwszych wielkich kompozytorów XIX-wiecznego romantyzmu, zdobył jednocześnie dużą popularność w Anglii, gdzie podróżował wielokrotnie w ciągu swojego życia, stając się ulubieńcem królowej Wiktorii, której zadedykował III Symfonię ‘Szkocką’. Doceniany przez współczesnych, odnosił sukcesy kompozytorskie i dyrygenckie, osiągając status autorytetu muzycznej Europy tamtych czasów. Antysemickie nastroje pierwszej połowy XX wieku sprawiły, że Mendelssohn popadł w Niemczech w zapomnienie. W wyniku nierzetelnych interpretacji i analiz kompozytor zaczął być traktowany jako drugorzędny twórca i reprezentant sentymentalizmu romantycznego. Do łask melomanów i teoretyków powrócił w latach 60. XX wieku, m.in. dzięki pełnej edycji jego dzieł.

ZNAJDŹ W PROGRAMIE: 13.11.2015 | PIĄTEK 19:00 | KONCERT ZAMKNIĘCIA
PRZECZYTAJ ARTYKUŁY O WYKONAWCACH:
MŁODA POLSKA FILHARMONIA
JAN MRAČEK – skrzypce
ADAM KLOCEK – dyrygent

ŹRÓDŁA
▪ Classical Archives — classicalarchives.com
▪ Encyklopedia muzyczna PWM: część biograficzna, t. 1–12, pod red. E. Dziębowskiej, Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1979–2012
▪ Encyklopedia muzyki, pod red. A. Chodkowskiego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006
▪ K.H. Köhler, Mendelssohn-Bartholdy, Kraków: PWM, 1980
▪ B. Schaeffer, Dzieje muzyki, Warszawa: WSiP, 1993