Béla Bartók – „Rumuńskie tańce ludowe”, BB 68, Sz. 56 (1915)

1. Taniec z pałeczką
2. Taniec z szarfą
3. W jednym miejscu
4. Taniec z Bucium
5. Rumuńska polka
6. Szybki taniec

Béla Bartók — miłośnik muzyki ludowej, dla którego wybuch wojny stanowił potężny cios oraz doprowadził go do załamania psychicznego m.in. dlatego, że nie mógł kontynuować swoich badań folklorystycznych — wyznał w 1915 roku w jednym z listów: „Już mi właściwie wszystko jedno, żebyśmy tylko pozostali z Rumunią w przyjaźni”. Wbrew zaistniałej sytuacji i dramatycznym wydarzeniom jeszcze w tym samym roku napisał klika utworów stanowiących opracowanie rumuńskiego folkloru, wśród nich Rumuńskie tańce ludowe, które poświęcił rumuńskiemu nauczycielowi Ionowi Busitii. Cykl stał się na wiele lat najpopularniejszą kompozycją w dorobku Bartóka. Składa się z sześciu miniatur fortepianowych: Taniec z pałeczką — barwny i żywy, Taniec z szarfą — skoczny i pauzujący, W jednym miejscu — łączący prosty puls z egzotycznie brzmiącym tematem, Taniec z Bucium — powolny, oparty na prostym i rzewnym temacie, Rumuńska polka — rytmiczna, o ludowym zabarwieniu, Szybki taniec — oparty na dwóch podobnych i radosnych tematach.

BÉLA BARTÓK (1881–1945) — węgierski kompozytor, pianista, pedagog i etnomuzykolog, będący jedną z najbardziej wpływowych osobowości świata muzycznego XX wieku. Pierwsze utwory pisze w wieku 9 lat, a dwa lata później występuje publicznie, grając swój Bieg Dunaju. Uczy się początkowo w Bratysławie, a w 1899 roku zostaje przyjęty do Królewskiej Akademii Muzycznej w Budapeszcie. W pracy motywuje go chęć zaproponowania nowoczesnego stylu narodowego. W 1904 roku ma miejsce prawykonanie patriotycznego poematu symfonicznego Kossuth (Lajos Kossuth był przywódcą rewolucji węgierskiej w 1848 roku), który rozsławia jego imię w całym kraju. Zyskuje także popularność jako pianista. Zafascynowany tradycyjną muzyką chłopską rozpoczyna w tym czasie badania terenowe. Podróżując z fonografem po Węgrzech i państwach sąsiednich, rejestruje oryginalne melodie ludowe. Pasja ta przekształca się wkrótce w systematyczną pracę naukową. W latach 1907–1924 prowadzi klasę fortepianu w Akademii Muzycznej w Budapeszcie, a następnie zostaje członkiem Węgierskiej Akademii Nauk. Intensywna praca badawcza i teoretyczna Bartóka każe zaliczyć go do grona najoryginalniejszych twórców współczesnej etnomuzykologii. Poza rodzimym folklorem w kręgu jego zainteresowań znajdują się także jego wcielenia słowackie, rumuńskie i bałkańskie. W swoich podróżach trafia także do Algierii i Turcji. Takie ukierunkowanie wywiera ogromny wpływ na jego twórczość kompozytorską. Jego dzieła spotykają się jednak na Węgrzech z oporem. W 1911 roku dyrekcja opery w Budapeszcie odrzuca dzieło sceniczne Bartóka Zamek Sinobrodego. Recepcja jego kompozycji zmienia się po premierze baletu Drewniany książę (1917). Koniec I wojny światowej otwiera najbardziej płodny okres w twórczości Bartóka, w którym kształtuje się jego język muzyczny. Koncertuje także jako pianista w Europie i Stanach Zjednoczoych, wykonując własne utwory. W 1940 roku daje swój ostatni koncert w Budapeszcie. Sojusz Węgier z hitlerowskimi Niemcami sprawia, że emigruje z żoną do Stanów Zjednoczonych, gdzie prowadzi działalność pedagogiczną i badawczą nad tradycyjną muzyką bałkańską. Jego stan zdrowia stale się pogarsza, umiera na białaczkę w nowojorskim szpitalu.

Béla Bartók był człowiekiem pracowitym i chłonnym wiedzy. Biegle władał wieloma językami — poza węgierskim i niemieckim posługiwał się także francuskim, angielskim, słowackim, rumuńskim, tureckim i arabskim. Jest autorem muzyki orkiestrowej, symfonii, suit orkiestrowych, koncertów oraz utworów fortepianowych i skrzypcowych, muzyki kameralnej, opery i baletów. W swojej drodze twórczej przechodził od neoromantyzmu przez impresjonizm i ekspresjonizm aż po klasycznie stylizowane dzieła folklorystyczne. Muzyka Bartóka ufundowana jest na odwrocie od niemieckiej hegemonii muzycznej wyrastającej z dorobku Wagnera i Straussa. Jako pianista był muzykiem wysoce precyzyjnym. Powiada się nawet, że potrafił zagrać kilkakrotnie ten sam utwór w idealnie równym, odmierzanym w sekundach, czasie. Jego gra charakteryzowała się plastycznym frazowaniem oraz subtelnością. W swoich oryginalnych kompozycjach nie cytował melodii ludowych, ale wykorzystywał cechy dla nich swoiste: zerwanie ze schematami opartymi na systemie dur-moll, zwięzłość wypowiedzi muzycznej oraz dysonansowe współbrzmienia harmoniczne. Jak pisał w książce Węgierska pieśń ludowa: „Jest więc muzyka chłopska rezultatem pracy ewolucyjnej nieświadomie działającej siły natury, jak np. różne formy świata zwierzęcego i roślinnego. Dlatego też jej indywidua — pojedyncze melodie — są przykładami najwyższej doskonałości artystycznej”. Badacze podkreślają również odkrywcze — w zakresie nowych form artykulacji — wykorzystanie instrumentów smyczkowych, stworzenie innowacyjnego stylu muzyki fortepianowej poprzez potraktowanie go jako instrumentu perkusyjnego, mocne eksponowanie rytmiki, przesądzające o ekspresyjności jego stylu oraz różnorodność wyrazu, wynikającą z obecności w jego dorobku dzieł dynamicznych, żywiołowych oraz subtelnych, wyrafinowanych, bogato cieniowanych. Bartókowi udało się dokonać syntezy tradycji ludowej z europejskim językiem muzycznym. Za swoich mistrzów uznawał Bacha, Beethovena i Debussy’ego. Chociaż za życia pozostawał niezrozumiany — uznawano go za nazbyt radykalnego — to po II wojnie światowej stał się, obok Strawińskiego, najbardziej popularnym kompozytorem XX wieku. Znawcy akcentują również, przytłumiony przez folklorystyczne zainteresowania Bartóka, nowoczesny charakter jego twórczości. „Muzykę Bartóka — pisze Bogusław Schaeffer — cechuje jakaś ogromna siła wewnętrznej spójności, przekonywający walor osobowości niespotykanej, jedynej. Słuchamy tej muzyki ponad tendencjami i prądami, jakby w innych wymiarach, nie zestawiając jej z niczym innym, gdyż nie miałoby to dla jej poznania żadnego znaczenia”.

ZNAJDŹ W PROGRAMIE: 09.11.2015 | PONIEDZIAŁEK 19:00 | MAMIKO UEYAMA
PRZECZYTAJ ARTYKUŁY O WYKONAWCACH:
MAMIKO UEYAMA – fortepian

ŹRÓDŁA
▪ Classical Archives — classicalarchives.com
▪ Encyklopedia muzyczna PWM: część biograficzna, t. 1–12, pod red. E. Dziębowskiej, Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1979–2012
▪ Encyklopedia muzyki, pod red. A. Chodkowskiego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006
▪ E. Antokoletz, Muzyka XX wieku, Wrocław: Pozkal, 2009
▪ B. Schaeffer, Dzieje muzyki, Warszawa: WSiP, 1993
▪ B. Schaeffer, Muzyka XX wieku. Twórcy i problemy, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1975
▪ T.A. Zieliński, Bartók, Kraków: PWM, 1980